Historia

Katedra Białorutenistyki

jest jednostką naukowo-dydaktyczną na Wydziale Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego. Została powołana do życia jako samodzielna jednostka przez Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego w 1956 roku. W wyniku reorganizacji wydziałowych Katedra w latach 1969-1975 funkcjonowała jako Zakład Filologii Białoruskiej, by następnie ponownie działać jako Katedra Filologii Białoruskiej, a od 2005 roku jako Katedra Białorutenistyki (Uchwała nr 307 Senatu Uniwersytetu Warszawskiego z dnia 16 marca 2005). W ciągu przeszło 60 lat działalności Katedra wykształciła liczne kadry białorutenistyczne. Posiada też uznany w świecie naukowym dorobek badawczy.

Inicjatorem utworzenia, organizatorem i wieloletnim (do 1971 roku) kierownikiem Katedry (i Zakładu) była prof. dr hab. Antonina Obrębska-Jabłońska (1901-1994) – wybitna slawistka, autorka licznych prac z zakresu językoznawstwa słowiańskiego, a także wraz z M. Biryłą współredaktorka jedynego aż do 2005 roku „Podręcznego słownika polsko-białoruskiego” (wydanego w 1962 r. przez Wiedzę Powszechną). W utworzeniu i kształtowaniu początków Katedry nieocenioną pomoc okazał Białoruski Uniwersytet Państwowy w Mińsku, który chociażby przekazał nowej jednostce sporą bibliotekę, a także (w razie potrzeby) delegował do pomocy dydaktycznej swoich pracowników.

Następczynią prof. A. Obrębskiej-Jabłońskiej w latach 1971-1975 została ceniona białorutenistka i polonistka prof. dr hab. Elżbieta Smułkowa (ur. w roku 1931), badaczka polsko-białorusko-litewskiego pogranicza językowego, a także pierwszy ambasador RP na Białorusi. Prof. E. Smułkowa jest do dziś związana z Uniwersytetem Warszawskim i pracując w Instytucie Badań Interdyscyplinarnych „Artes Liberales”, nadal wspiera polską białorutenistykę, głównie poprzez prowadzenie badań nad zagadnieniami pogranicza.

W latach 1975-2004 Katedrą kierował prof. dr hab. Aleksander Barszczewski (ur. w 1930 roku), historyk literatury, badacz polsko-białoruskich związków literackich oraz białoruskiego piśmiennictwa emigracyjnego. Prof. A. Barszczewski pracował w Katedrze od chwili jej utworzenia, wspomagając nie tylko rozwój jednostki, lecz także kształcąc kolejne kadry białorutenistyczne i ugruntowując kontakty jednostki zarówno z innymi ośrodkami naukowo-badawczymi, jak i organizacjami społecznymi. Jego szerokie osiągnięcia na polu literatury (jest autorem kilku zbiorów poezji, zbioru wspomnień, licznych przekładów z języka białoruskiego, członkiem Związku Pisarzy Polskich i Związku Pisarzy Białoruskich) pozwalały Katedrze na nawiązywanie kontaktów także z przedstawicielami sztuki. Prof. A. Barszczewski wspomaga swoim doświadczeniem i wiedzą pracowników i studentów Katedry.

Od października 2004 do 2009 roku funkcja kierownika Katedry Białorutenistyki została powierzona dr hab. <Mikołajowi Timoszukowi, profesorowi UW, znamienitemu rusycyście, zajmującemu się przede wszystkim badaniami nad leksykologią i leksykografią białoruską i rosyjską. Prof. M. Timoszuk, autor między innymi wielu cenionych słowników rosyjsko-polskich i polsko-rosyjskich, wspomaga polską białorutenistykę badaniami nad lingwistycznymi aspektami zabytków piśmiennictwa białoruskiego. Dzięki Jego zaangażowaniu w kierowanie Katedrą, w ciągu pięciu lat zwiększyła się liczba pracowników Katedry Białorutenistyki i przywrócone zostały wymiany studenckie z Białoruskim Uniwersytetem Państwowym. Profesor M. Timoszuk pracował w Katedrze do lipca 2017 r.

Od października 2009 do maja 2014 roku funkcję kierownika Katedry Białorutenistyki pełniła dr hab. Nina Barszczewska, profesor UW, językoznawca, badaczka między innymi historii języka białoruskiego, języka emigracji białoruskiej i zagadnień pogranicza językowego. Kontynuując tradycję swoich poprzedników, prof. N. Barszczewska kładła duży nacisk na rozwój międzyjednostkowych kontaktów Katedry oraz naukowy rozwój kadry.

Od maja 2014 roku obowiązki Kierownika Katedry Białorutenistyki pełniła dr Katarzyna Drozd, literaturoznawca, badaczka m.in. współczesnej literatury białoruskiej i kultury. Dr Katarzyna Drozd podejmowała inicjatywy mające na celu rozpowszechnienie działalności Katedry Białorutenistyki w środowisku międzyuczelnianym a także wśród młodzieży szkolnej. Funkcję zastępcy Kierownika Katedry pełnił dr Radosław Kaleta (12.2014–09.2016).

Od września 2016 do września 2018 roku Katedrą Białorutenistyki znowu kierowała dr hab.Nina Barszczewska, prof. UW. Po jej przejściu na emeryturę w 2018 roku obowiązki Kierownika Katedry od października 2018 roku do września 2019 roku pełniła dr Volha Tratsiak, językoznawca, badaczka m.in. toponimii i pogranicza językowego. Funkcję zastępcy Kierownika Katedry pełniła wówczas dr Anna Rędzioch-Korkuz, językoznawca. Od października 2019 roku Katedrą kieruje dr hab. Radosław Kaleta, językoznawca i glottodydaktyk.

Na przestrzeni 35 lat Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego była jedyną uniwersytecką placówką dydaktyczno-naukową poza granicami Białorusi. Fakt ten był bardzo pomocny w staraniach Polaków o otwarcie polonistyk na uniwersytetach państwowych w Brześciu, Grodnie i Mińsku. Katedra Białorutenistyki od szeregu lat współpracuje z takimi białoruskimi instytucjami naukowymi, jak: Białoruski Uniwersytet Państwowy w Mińsku, Uniwersytety Państwowe w Homlu, Połocku i Witebsku, Międzynarodowa Asocjacja Białorutenistów (Mińsk), Związek Folkorystów Białorusi (Mińsk), Miński Obwodowy Instytut Rozwoju Edukacji. Poza tym Katedra utrzymuje ścisłe związki naukowe z Białoruskim Instytutem Nauki i Sztuki w Nowym Jorku oraz z Białoruską Biblioteką im. Franciszka Skaryny w Londynie. Z inicjatywy ówczesnego p.o. Zastępcy Kierownika Białorutenistyki UW dr. Radosława Kalety zostały nawiązane kontakty z Instytutem Studiów Wschodnioeuropejskich Uniwersytetu Karola w Pradze. W wyniku działań Władz Katedry Białorutenistyki UW została podpisana umowa dwustronna (weszła w życie od roku ak. 2016/2017) w ramach programu Erasmus, który umożliwia studentom i pracownikom akademickim otrzymanie stypendium wyjazdowego. Dnia 27 maja 2019 roku Uniwersytet Warszawski podpisał umowę dwustronną z Grodzieńskim Uniwersytetem Państwowym umożliwiającą wyjazdy dla studentów i kadry. Inicjatorką nawiązania współpracy z uczelnią w Grodnie była dr Volha Tratsiak.

Działalność naukowa pracowników Katedry jest wielopłaszczyznowa i dotyczy badań w zakresie: gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny, leksykografii polsko-białoruskiego pogranicza językowego, leksykografii dwujęzycznej, mikrotoponimii ziem północno-wschodniej Polski, folkloru białoruskiego Białostocczyzny, współczesnego języka białoruskiego i jego historii, białoruskiego ruchu literackiego w Polsce, stosunku diaspory białoruskiej do roli i miejsca języka w życiu narodu, emigracyjnego ruchu literackiego, współczesnej literatury białoruskiej i jej historii, translatoryki, metodyki nauczania języka białoruskiego. Efektem tych badań są liczne prace monograficzne, opracowania słownikowe, artykuły zamieszczane na łamach czasopism polskich i zagranicznych, podręczniki i skrypty. W ramach Katedry od 1 grudnia 2015 r. działa Pracownia Glottodydaktyki Białorutenistycznej.

Przez lata w Katedrze kształciło się i z nią współpracowało wiele osób, które są dziś uznanymi autorytetami w świecie nauki. To z kadr naszej jednostki wywodzi się troje profesorów białorutenistów z naukowym tytułem profesora w Polsce. Katedra wykształciła także 4 doktorów habilitowanych, dziewięciu doktorów i przeszło czterystu magistrów, którzy do dziś z powodzeniem pracują w związanych z Białorusią szkołach, instytucjach kultury, stowarzyszeniach, mediach i innych.

Pracownicy Katedry aktywnie uczestniczą w krajowym i międzynarodowym życiu naukowym, biorą udział w konferencjach i kongresach (slawistycznych i białorutenistycznych), publikują prace w czasopismach i wydaniach zbiorowych w kraju i zagranicą. Z inicjatywy Katedry Białorutenistyki od roku 1993 jest organizowana Międzynarodowa Konferencja Naukowa Droga ku wzajemności. Materiały z poszczególnych edycji tej Konferencji są drukowane w roczniku „Acta Albaruthenica„. W Katedrze są opracowywane i modyfikowane ramowe programy studiów, programy przedmiotowe, skrypty, podręczniki akademickie oraz szkolne (dla szkół wszystkich szczebli), prowadzone są prace leksykograficzne oraz wydawnicze. Od roku akademickiego 2014/2015 wychodząc naprzeciw potrzebom studentów i rynku pracy uruchomiony został nowy program studiów o specjalności filologia białoruska z językiem rosyjskim i angielskim, przekształcony w 2019 roku w program filologia białoruska z językiem angielskim. Pod opieką naszych profesorów obronione zostały liczne prace doktorskie z zakresu językoznawstwa i literaturoznawstwa. Kolejne są w przygotowaniu, co gwarantuje ciągłość kadrową i rozwój naszej Jednostki.

Dzięki wypracowanej przez lata rodzinnej atmosferze, pozytywnemu nastawieniu kadry wykładowczej i niebywałej niekiedy kreatywności naszych studentów, stosunki między wykładowcami a przyszłymi filologami układają się niezwykle harmonijnie. Studenci filologii białoruskiej stają się często inicjatorami ważnych wydarzeń o charakterze kulturalnym czy naukowym, a w realizacji wszystkich ich zamierzeń zawsze chętnie pomagają pracownicy Katedry. Zrzeszeni od 2000 roku w Międzywydziałowym Kole Naukowym „Albaruthenica” bądź działający w Samorządzie Studenckim młodzi adepci nauki nie tylko współpracują z czołowymi organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz Białorusi w Polsce, organizują samodzielne wyprawy badawcze na Białoruś, lecz także włączają się w promocję badań białorutenistycznych między innymi poprzez organizowanie studencko-doktoranckich konferencji.

The Department of Belarusian Studies is a research and training institution, part of the Department of Applied Linguistics at the University of Warsaw. It was established in 1956 as an independent department by the Ministry for Further Education. As a result of the reorganisation of various faculties, from 1969-1975 the Department functioned as a Zakład before reverting to its previous status as a Katedra. Since 2005 it has been the Department of Belarusian Studies (following Resolution No 307 of the Rector of the University of Warsaw on 16^th March 2005.) For over sixty years numerous specialists in Belarusian Studies have graduated from the department. It can also boast respected scientific research work.

Founder, organiser and head of the Department (both when it was a Katedra and Zakład) for a great many years (up until 1971), Professor Antonina Obrębska-Jabłońska (1901-1994) was an eminent specialist in Slavic languages as well as the author of numerous works on Slavic languages and co-editor, together with Mikołaj Biryła, of Podręczny słownik polsko-białoruski (Pocket Polish-Belarusian Dictionary) published by the Wiedza Powszechan Publishing House. It was the only resource book of its kind until 2005. In the course of establishing and developing the Department, the Belarusian State University (Minsk) proved to be of invaluable help: not only did the university donate a large collection of resource books to the new institute but it also sent its employees to Warsaw to offer help with teaching Belarusian, responding to the needs at the time.

A renowned specialist in Belarusian and Polish Studies, Professor Elżbieta Smułkowa (born 1931) succeeded professor Obrębska-Jabłońska as head of the Department between 1971 and 1975. With her research interests connected with the issue of the Polish, Belarusian and Lithuanian linguistic borderlands and her previous career as the first Ambassador of the Republic of Poland in Belarus, Professor Smułkowa is still an active employee at the University of Warsaw, working in the Institute for Interdisciplinary Studies “Artes Liberales” and supporting research in Belarusian Studies in Poland mainly by exploring the topic of the linguistic borderlands.

Throughout the period of 1975–2004, the Department was led by Professor Aleksander Barszczewski (born 1930), a literary historian who conducts research into Polish and Belarusian literary connections as well as the literature of Belarusian emigration. Professor Barszczewski has been working in the department since its establishment, not only supporting its development but also teaching further generations of specialists in Belarusian Studies and fostering relations between the Department and other research and teaching institutes and social organisations. His great achievements in the area of literature (he is the author of several collections of poetry, memoirs, as well as the translator of a great many Belarusian texts, while at the same time being a member of the Association of Polish Writers as well as the Association of Belarusian Writers) have made it possible to establish relations between the Department and various figures in the arts. Professor Barszczewski has provided invaluable support to both employees and students at the Department with his experience and knowledge.

Associate Professor Mikołaj Timoszuk, a well-known and widely admired specialist in Russian Studies who mainly carries out research in lexicology and lexicography in Belarusian and Russian, was the head of the Department of Belarusian Studies from October 2004 till 2009. The author of notable Polish-Russian and Russian-Polish dictionaries, Professor Timoszuk has spurred the development of Belarusian Studies in Poland mainly by investigating linguistic aspects of classical texts in Belarusian. Thanks to his commitment to running the Department, not only did the number of employees double over his five years in charge, but student exchanges with the Belarusian State University were reintroduced. Professor Timoszuk worked at the department until 2017.

From October 2009 till May 2014 the Department of Belarusian Studies was run by Associate Professor Nina Barszczewska, a linguist and researcher dealing with the history of Belarusian, the language of Belarusian emigration, and issues relating to the linguistic borderlands. Following her predecessors, Professor Barszczewska strongly emphasised the importance of developing relations between the Department and other institutions as well as fostering its scientific development.

From May 2014 the Department of Belarusian Studies was run by Dr Katarzyna Drozd, a specialist in literary studies interested in contemporary Belarusian literature and culture. Dr Drozd commenced a drive to promote the Department’s activities among other universities and schools. Dr Radosław Kaleta was the Deputy Head of the Department (12.2014–09.2016).

From September 2016 to September 2018, the Department of Belarusian Studies was again headed by Associate Professor Nina Barszczewska. After she retired in 2018, Dr Volha Tratsiak, a linguist and specialist in toponymy and the linguistic borderlands, took over as head of the Department from October 2018 to September 2019. Linguist Dr Anna Rędzioch-Korkuz was the Deputy Head of the Department for that period. Since October 2019, the Department has been headed by Associate Professor Radosław Kaleta, a linguist and language teaching specialist.

For thirty-five years the Department of Belarusian Studies at the University of Warsaw was the only research and teaching unit of its kind outside Belarus. This proved very helpful for Poles wishing to open Polish language departments at the state universities in Brest, Grodno and Minsk. The Department of Belarusian Studies has for years been collaborating with the following Belarusian academic and research institutions: the Belarusian State University in Minsk, the State University in Gomel, Polotsk and Vitebsk, the International Association of Belarusian Studies (Minsk), the Association of Belarusian Folklore Studies (Minsk) and the Minsk Institute for Educational Development. Additionally, the department has maintained close relations with the Belarusian Institute of Arts and Sciences in New York and the Francis Skaryna Belarusian Library in London. On the initiative of the then acting Deputy Head of Belarusian Studies, Professor Radosław Kaleta, contacts were established with the Institute of Eastern European Studies at Charles University in Prague. On the initiative of the Department of Belarusian Studies, a bilateral agreement was signed as part of the Erasmus programme (entering into force 2016/2017), which allows students and academic staff to receive a travel scholarship. On May 27, 2019, the University of Warsaw signed a bilateral agreement with Grodno State University enabling trips for students and staff. The collaboration with the university in Grodno was initiated by Dr Volha Tratsiak.

The employees at the Department have developed widespread research interests which include studying Eastern Slavic dialects in the Białystok region, lexicography of the Polish-Belarusian borderland, bilingual lexicography, microtoponymy of the north-east region of Poland, Belarusian folklore in the Białystok region, contemporary Belarusian and its history, Belarusian literature in Poland, the Belarusian Diaspora and the role and importance of the language in the life of the nation, the literature of Belarusian emigration, contemporary literature in Belarusian and its history, translation studies, and methods of teaching Belarusian. As a result, the department boasts numerous published works, including books, dictionaries, articles published both in Polish and international journals, student books and other educational materials. The Laboratory of Belarusian Language Teaching (Pracownia Glottodydaktyki Białorutenistycznej) has been operating within the Department since December 1, 2015.

For years a number of internationally recognised researchers have been studying at, and collaborating with, the department. Three specialists in Belarusian Studies have graduated from the department with a full professorship title. It has also educated four associate professors, nine PhD graduates and four hundred MA degree students, many of whom have found success working in schools, cultural institutions, associations, the media, and other institutions connected with Belarus.

Employees of the department participate actively in the scientific life of Poland and abroad, taking part in conferences and congresses (for specialists in Slavic and Belarusian Studies) as well as publishing papers in journals and collective books in Poland and elsewhere. The Department of Belarusian Studies created the International Conference Droga ku wzajemności (The Road to Being Reciprocal) which has been organised since 1993. Materials presented during the conference are later published in the journal Acta Albaruthenica. The Department is also responsible for drafting and modifying study programmes, course curricula, educational materials and student books (for all educational levels, including higher education); it also carries out a number of lexicography and publishing projects. In the 2014/2015 academic year, to meet the needs of students and the job market, a new study programme specialising in Belarusian Philology with Russian and English was launched. In 2019 it transformed into Belarusian Philology with English. A number of doctoral dissertations in the area of linguistics and literary studies supervised by the professors working in the department have been defended so far. There are yet more to come, which means we will have new employees and the Department will continue to develop.

Thanks to the cordial atmosphere created over the years, the positive attitude of the lecturers and the creativity of our students (sometimes unexpected), relations between the lecturers and graduates-to-be are extremely harmonious. Students of Belarusian Studies often initiate important cultural or scientific events with the help of the teaching staff, who are always willing to offer their support. Working as members of the Albaruthenica Interfaculty Science Society, established in 2000, or as members of the student union, young students of Belarusian not only get to collaborate with leading non-governmental Polish organisations that support Belarus or individually organise scientific trips to Belarus, but also work towards promoting Belarusian studies by, for instance, organising conferences for undergraduate, graduate and postgraduate students.